Πότε η άθληση αποκτά αρνητικό πρόσημο και εκδηλώνεται με φυσιολογικά ή/και σωματικά συμπτώματα;

Η άσκηση έχει πολλαπλά οφέλη για το άτομο, τόσο στον τομέα της υγείας του όσο και σε αυτόν της ψυχολογίας, και για τον λόγο αυτόν εκλαμβάνεται ως θετική συμπεριφορά.

Ωστόσο, υπάρχουν περιπτώσεις κατά τις οποίες οι ασκούμενοι χάνουν τον έλεγχο, με αποτέλεσμα να γίνεται πλέον λόγος για «εξάρτηση από την άσκηση»: πρόκειται, δηλαδή, για την επιθυμία του ατόμου για σωματική άσκηση αναψυχής, που, όμως, οδηγεί σε ανεξέλεγκτη υπερβολική συμπεριφορά άσκησης και εκδηλώνεται με φυσιολογικά και / ή ψυχολογικά συμπτώματα (Hausenblas & Downs, 2000a:90).

Σε αρκετές μελέτες έχει προσδιοριστεί ότι σημαντικό ποσοστό μεταξύ των ατόμων που αθλούνται υπερβολικά παρουσιάζει σημεία εξάρτησης από την άθληση. Η τελευταία μπορεί να ειδωθεί με δύο τρόπους: είτε ως «θετική» εξάρτηση – επειδή παράγει ψυχολογικά και φυσιολογικά οφέλη - είτε ως «αρνητική» εξάρτηση - η εξάρτηση από την άσκηση δεν είναι στην πραγματικότητα πολύ διαφορετική από μία χημική εξάρτηση -, αν και ο όρος «εξάρτηση» από μόνος του έχει μία αρνητική έννοια.

Όσον αφορά στην αρνητική πλευρά της εξάρτησης και συγκεκριμένα στον τομέα της υγείας, συχνά η υπερβολική σωματική άσκηση συνυπάρχει με διάφορες διατροφικές διαταραχές. Όπως τονίζουν οι Yatesetal. (1994:958) η δίαιτα και η άσκηση είναι ‘αδελφικές δραστηριότητες’ όσον αφορά στην αιτιολογία και ότι μια σοβαρή επένδυση σε μία από αυτές είναι πιθανό να συνοδεύεται από μια ανησυχία για την άλλη. Με άλλα λόγια, οι υπερβολικά ασκούμενοι μπορούν να υποδιαιρεθούν σε τουλάχιστον δύο ομάδες: εκείνοι για τους οποίους η άσκηση έχει ένα ιδιαίτερα φορτισμένο ψυχολογικό νόημα και εκείνους για τους οποίους δεν ισχύει κάτι τέτοιο. Έτσι, η διάθεση του ασκούμενου προς την άσκηση μπορεί να είναι το «κλειδί» για τη σύνδεση της προβληματικής σχέσης ανάμεσα στην άσκηση και τις διατροφικές διαταραχές (Ackard, Brehm and Steffe, 2002:33).

Αναμφισβήτητα, η περαιτέρω διερεύνηση της σχέσης των δύο αυτών καταστάσεων θα μπορούσε να δώσει ενδιαφέροντα στοιχεία για τη συνοσηρότητά τους, καθώς και πολύτιμα στοιχεία, που θα βοηθήσουν στη διαφορική διάγνωση μεταξύ τους.

Στον τομέα της ψυχολογίας, δεδομένου ότι η σωματική άσκηση σχετίζεται γενικά με την καλή ψυχολογική υγεία, παρουσιάζει ιδιαίτερο κλινικό ενδιαφέρον η μελέτη της σχέσης της υπερβολικής σωματικής άσκησης με την παρουσία ψυχολογικών συμπτωμάτων. Μελέτες έχουν δείξει ότι πίσω από αυτήν τη διαταραχή μπορεί να υποκρύπτονται συμπτώματα νευρωτισμού, ψύχωσης, υπομανίας, παρορμητικότητας και εξωστρέφειας. Ο κατάλογος αναφορικά με τις αρνητικές συνέπειες που επιφέρει η εξαντλητική άσκηση είναι μακρύς. Πέραν, λοιπόν, των προαναφερθέντων, αυτός μπορεί να περιλαμβάνει, επίσης, το υπερβολικό άγχος και την κατάθλιψη, ιδίως αν τα άτομα που ασκούνται εντατικά δεν βλέπουν τα επιθυμητά αποτελέσματα, χαμηλή αυτοεκτίμηση και έντονη ανησυχία για το βάρος τους (Τσώλη, 2012).

Η εξάρτηση από την άσκηση οδηγεί εν τέλει σε εθισμό, που πολλές φορές μπορεί να συγκριθεί με εκείνον που παρατηρείται σε συμπεριφορές, οι οποίες σχετίζονται με τα ναρκωτικά, το αλκοόλ, το ίντερνετ κ.τ.λ.. Όπως όλοι οι εθισμοί, μάλιστα, και ο εθισμός στην άσκηση βλάπτει σοβαρά την υγεία: ο κατάλογος των βλαβών είναι μακρύς και περιλαμβάνει μεταξύ άλλων μυοσκελετικούς τραυματισμούς, βλάβες στο καρδιαγγειακό σύστημα, αλλά και στη γονιμότητα.

Οι θεωρίες που έχουν αναλύσει και υποστηρίξει τον άμεσο βιολογικό τρόπο με τον οποίο η φυσική δραστηριότητα προκαλεί το αίσθημα της ικανοποίησης είναι: (α) η υπόθεση της θερμογένεσης, που υποστηρίζει ότι η άσκηση αυξάνει και ενισχύει τη θερμοκρασία του σώματος και αυτό έχει σαν αποτέλεσμα τη μείωση του μυϊκού τόνου και του σωματικού άγχους, (β) η υπόθεση των κατεχολαμινών, σύμφωνα με την οποία η φυσική άσκηση αυξάνει τα επίπεδα της προσοχής και της καλής διάθεσης, συμβάλλει στον έλεγχο των κινήσεων και επηρεάζει θετικά το ενδοκρινολογικό και το καρδιοαναπνευστικό σύστημα μέσω της ντοπαμίνης, της επινεφρίνης και της νορεπινεφρίνης και (γ) η υπόθεση των ενδορφινών, η οποία υποστηρίζει ότι η φυσική δραστηριότητα και η άσκηση παράγουν ενδογενείς μορφίνες και αυτές με τη σειρά τους προάγουν και ενισχύουν τα θετικά και ευχάριστα συναισθήματα.

Πίσω